آنافیلاکسی یک واکنش آلرژیکی سخت و خطرناک است که با علائمی مانند تورم حلق و دهان، کهیر و ناراحتی شدید تشخیص داده می شود.
این بیماری، ناگهانی ظاهر می شود. معمولا در عرض یک دقیقه تماس با یک ماده ی محرک و یا یک نوع آلرژن به وجود می آید و به سرعت گسترش می یابد. با این حال در بعضی افراد ممکن است نشانه ها تا یک ساعت پدیدار نشوند.
شوک آنافیلاکسی چیست؟
کسانی که آنافیلاکسی دارند وقتی در معرض ماده ای قرار می گیرند که به آن آلرژی دارند، یک سری واکنش های خطرناک در بدنشان اتفاق می افتد که به آن شوک آنافیلاکسی گفته می شود. هنگامی که بیمار دچار شوک آنافیلاکسی می شود، سیستم ایمنی بدن او یک سری مواد شیمیایی آزاد می کند که در بدنش جاری می شود و منجر به شوک آنافیلاکسی می شود.
وقتی بدن او دچار شوک آنافیلاکسی می شود، فشار خون او ناگهان افت می کند، مجاری تنفسی اش تنگ می و ممکن است تنفس طبیعی او را مسدود کند.
این وضعیت خطرناک است. اگر فورا درمان نشود، ممکن است مشکلات جدی ایجاد کند و حتی سبب مرگ آن شخص شود.
علائم بیماری آنافیلاکسی
قبل از اینکه شوک آنافیلاکسی به سراغ شما بیاید ممکن است علائمی را تجربه کنید.
این علائم را نباید نادیده بگیرید:
- واکنش پوستی، ایجاد کهیر، سرخ شدن یا رنگ پریدگی پوست
- احساس گر گرفتگی
- احساس وجود یک توده در گلو و مشکل در بلع
- نامنظم شدن ضربان قلب
- اسهال و تهوع
- درد شکم
- آبریزش بینی و عطسه
- تورم زبان و گلو
- احساس خفگی و تنگی نفس
- مورمور شدن دست ها، پاها، زبان و مغز
اگر احساس می کنید که دچار آنافیلاکسی شده اید باید فورا درمان شوید. علاوه بر این شما باید از علائم این شوک نیز آگاه باشید. این علائم عبارتند از:
- تقلا برای نفس کشیدن
- سرگیجه
- پریشانی
- احساس غش و ضعف ناگهانی
- از دست دادن هوشیاری
دلایل آنافیلاکسی
سیستم ایمنی بدن شما پادتن هایی تولید می کند که از بدن شما در برابر عوامل خارجی محافظت می کند. این پادتن ها وقتی مفید هستند که در برابر عوامل خارجی مضر مانند بعضی از باکتری ها و ویروس ها آزاد شوند. اما سیستم ایمنی بعضی افراد نسب به موادی که در حالت عادی آلرژی زا نیستند واکنش بیش از حد نشان می دهد.
علائم آلرژی معمولا خطرناک نیستند، اما یک واکنش آلرژیکی شدید می تواند منجر به آنافیلاکسی شود. اگر شما یا کودتان در گذشته علائم یک آنافیلاکسی خفیف را تجربه کرده باشید، احتمال ابتلا به یک آنافیلاکسی شدید در صورت قرار گرفتن در معرض آن ماده ی آلرژی زا برای شما بیشتر می شود.
شایع ترین محرک های آنافیلاکسی در کودکان، غذاهای آلرژی زایی مانند بادام زمینی، آجیل درختی، ماهی، حلزون صدف دار و شیر است. محرک های آنافیلاکسی در بزرگسالان علاوه بر موارد ذکر شده شامل موارد زیر هم می شود:
- داروهای به خصوصی مانند آنتی بیوتیک، آسپرین، داروهای مسکن بدون نسخه و کنتراست های وریدی که در برخی از آزمایشات تصویر برداری استفاده می شود.
- نیش بعضی از زنبور ها و مورچه های سرخ
- شیره ی بعضی از گیاهان
اگرچه این مورد خیلی شایع نیست اما بعضی افراد از ورزش های ایروبیکی مانند آهسته دیدن، یا حتی فعالیت های فیزیکی ملایم تری مانند پیاده روی دچار آنافیلاکسی می شوند. خوردن غذاهای خاصی قبل از ورزش یا ورزش کردن در هوای گرم، سرد یا مرطوب نیز می تواند در بعضی افراد منجر به آنافیلاکسی شود. با پزشک خود درباره ی اقدامات احتیاطی که در هنگام ورزش باید رعایت شود صحبت کنید.
اگر نمی دانید چه محرک هایی برای شما آلرژی زا هستند، بعضی از آزمایشات می تواند به تشخیص این مواد آلرژی زا کمک کند. در بعضی موارد دلایل بیماری آنافیلاکسی ناشناخته می ماند.
تشخیص محرک های آنافیلاکسی
آنافیلاکسی با علائم آن تشخیص داده می شود. افرادی که سابقه ی واکنش های آلرژیکی دارند ممکن است بیشتر از دیگران در معرض خطر این بیماری باشند. به همین دلیل دکتر شما ابتدا سولاتی در مورد واکنش های آلرژیکی مرتبط مانند موارد زیر از شما می پرسد:
- غذاهای خاص
- دارو
- شیره گیاهی
- نیش حشرات
دو نوع آزمایش برای تشخص محرک های آنفیلاکسی استفاده می شود که عبارتند از:
- آزمایش پوستی: آزمایش پوستی به ما کمک می کند ماده ای که باعث واکنش آلرژیکی شدید می شود را تایید کنیم. با این حال اگر شما مشکوک باشید که در صورت آزمایش این ماده ممکن است دچار آنافیلاکسی شوید، این راه به شما پیشنهاد نمی شود.
- آزمایش خون: آزمایش خون ممکن است توسط دکتر خودتان تجویز شود یا اینکه شما را به یک بیمارستان یا کلینیک سرپایی ارجاع دهند. یک نمونه از خون شما برداشته می شود و واکنش آن نسبت به بعضی از آلرژن ها سنجیده می شود.
در بعضی موارد نیز دکتر قادر به تشخیص علت آنافیلاکسی نیست که به این موارد آنافیلاکسی ناشناخته می گویند.
درمان آنافیلاکسی
در حال حاضر تنها درمان موثر برای این بیماری، تزریق آدرنالین (اپی نفرین) است. تزریق آدرنالین باید با تجویز پزشک شما انجام شود. پس از تزریق آدرنالین علائم آنافیلاکسی از بین می رود و از ابتلا به شوک آنافیلاکسی پیشگیری می شود. این داروها معمولا به وسیله ی یک دستگاه تزریق اتوماتیک به نام اتو-انژکتور آدرنالین وارد بدن می شوند. آندرنالین مورد نیاز معمولا در ران پا تزریق می شود.
اگر شما در کنار فردی هستید که دچار آنافیلاکسی شده است، با اورژانس تماس بگیرید و کلمه ی آنافیلاکسی را به زبان بیاورید. اگر تنفس یا ضربان قلب آن فرد متوقف شد، ممکن است نیاز به عملیات احیای قلبی ریوی و دیگر اقدامات نجاتی داشته باشیم.
علاوه بر آدرنالین، درمان های دیگری که برای شوک آنافیلاکسی استفاده می شود عبارتند از اکسیژن مکمل و همین طور مایعات وریدی و داروهایی که از فعالیت قلب و سیستم گردش خون محافظت می کنند. بعد از اینکه شوک فرد مبتلا تثبیت شد، آنتی هیستامین های وریدی، استروئید هایی مانند کورتیزون و داروهای دیگری داده می شود تا علائم را بیشتر کاهش دهد.
برای فردی که دچار شوک آنافیلاکسی شده است چه باید کرد؟
حتی اگر با تزریق آدرنالین به نظر برسد که علائم در حال فروکش کردن است باز هم باید آمبولانس بگیرید. در مدتی که منتظر آمبولانس هستید بهتر است برای راحتی بیمار کارهای زیر را انجام دهید:
- بیشتر افراد باید روی زمین دراز بکشند (گاهی اوقات باید پاها را بالا آورد) تا فشار خون حفظ شود و در مواردی که بیمار غش کرده است از آسیب به بدن جلوگیری شود
- زنانی که باردار هستند باید به یک سمت بدن بخوابند چون اینکار از فشار آمدن به رگ بزرگی که به قلب منتهی می شود جلوگیری می کند.
- اگر شخص مبتلا دچار تنگی نفس شده است برای راحتی او بهتر است شانه هایش را کمی بالا بیاوریم، یا شاید بهتر باشد که بنشیند.
- افرادی که غش کرده اند باید در موقعیت ریکاوری قرار بگیرند
- از تغییر مکان ناگهانی اجتناب کنید. به عنوان مثال نشستن یا بلند شدن، چون ممکن است فشار خون را تحت تاثیر قرار دهد.
- فرد مبتلا را بلند نکنید، تا زمانی که یک متخصص حضور داشته باشد که بر کار شما نظارت کند
چه زمانی باید به دکتر مراجعه کنیم؟
اگر شما یا فرزندتان در گذشته دچار آلرژی شدید شده اید یا اینکه در گذشته علائم آنافیلاکسی را تجربه کرده اید بهتر است به دکتر مراجعه کنید.
تشخیص و کنترل طولانی مدت آنافیلاکسی مشکل است. پس بهتر است به یک دکتر متخصص در آلرژی و ایمونولوژی مراجعه کنید.
عواملی که خطر ابتلا به آنافیلاکسی را تشدید می کند
عوامل خطری که برای بیماری آنافیلاکسی شناخته شده زیاد نیست اما بعضی موارد ممکن است خطر ابتلا به این بیماری را تشدید کند. این عوامل عبارتند از:
- سابقه ابتلا به آنافیلاکسی: اگر شما قبلا آنافیلاکسی گرفته اید خطر ابتلا به آن برای شما بیشتر می شود. واکنش های بعدی حتی ممکن است از واکنش اولیه سخت تر و شدید تر باشد.
- آلرژی یا آسم: افرادی که هر دو مورد را دارند بیشتر در معرض خطر آنافیلاکسی هستند
- بعضی شرایط دیگر: این شرایط عبارتند از بیماری های قلبی و تجمع غیر طبیعی یک نوع خاص از گلبول های سفید خون.
آنافیلاکسی چه مشکلاتی ایجاد می کند؟
آنافیلاکسی می تواند زندگی شما را به خطر بیندازد- این بیماری می تواند تنفس یا ضربان قلب شما را متوقف کند. توقف ضربان قلب به خاطر این است که فشار خون شما ناگهان کاهش می یابد و مانع دریافت اکسیژن کافی توسط قلب می شود.
این واکنش آلرژیکی می تواند مشکلاتی را ایجاد کند که عبارتند از:
- آسیب به مغز
- نارسایی کلیه
- شوک قلبی( شرایطی که در آن قلب نمی تواند خون کافی برای بدن پمپاژ کند)
- ایجاد بی نظمی در ضربان قلب، یعنی ضربان قلب یا خیلی آرام می شود یا خیلی تند
- سکته ی قلبی
- مرگ
در بعضی موارد اگر از قبل بیماری خاصی داشته باشید ممکن است هنگام آنافیلاکسی بدتر شود.
این اتفاق بیشتر برای بیماری های مرتبط با سیتم تنفسی رخ می دهد. به عنوان مثال، اگر شما COPD (بیماری مزمن انسدادی ریه) داشته باشید، ممکن است با فقدان اکسیژن مواجه شوید که می تواند آسیب جبران ناپذیری به ریه ها وارد کند.
شوک آنافیلاکسی می تواند در افراد مبتلا به “اسکلروز متعدد” به صورت دائمی، علائم را بدتر کند.
شوک آنافیلاکسی هر چه زودتر درمان شود، مشکلات کمتری برای فرد بیمار ایجاد می کند.
پیشگیری
واضح ترین راه برای جلوگیری از شوک آنافیلاکسی دوری از آلرژن هایی است که باعث بروز این مشکل می شوند. اگر شما به مواد غذایی آلرژی دارید باید هنگام خرید مواد غذایی محتویات آن را بررسی کنید و هنگامی هم که در رستوران های بیرون از خانه غذا سرو می کنید از پیشخدمت بخواهید که محتویات بشقابتان را به شما بگوید.
اگر کودک شما مبتلا به آلرژی شدید است، به مدیر مدرسه یا پرستار او اطلاع دهید. با کودکتان ارتباط برقرار کنید و او را تشویق کنید که وقتی احساس ناراحتی می کند با شما صحبت کند. با مدیر مدرسه ی فرزندتان صحبت کنید و مطمئن شوید که آنها اتو-انژکتور یا خودکار تزریق آدرنالین برای کودک شما را در اختیار دارند. سپس به آنها مدارک پزشکی لازم و دستورالعمل استفاده از این دستگاه را ارائه دهید.
در بعضی موارد ممکن است دوری از آلرژن ها امکان پذیر نباشد. اگر شما به نیش زنبور یا هر ماده ای که موجب آنلافیلاکسی می شود آلرژی دارید، باید همیشه آماده باشید. از دکترتان بخواهید که برایتان کیت های تزریق آدرنالین تجویز کند و آنها را همیشه با خود به همراه داشته باشید. پوشیدن یک دستبند، آویز و یا کارتی که وضعیت شما را مشخص کند نیز ایده ی خوبی است. در بعضی موارد اورژانسی ممکن است زندگی شما را نجات دهد.
این خیلی مهم است که قبل از انجام هر نوع درمانی از جمله دندانپزشکی، دکتر خود و کارکنان مرتبط را مطلع کنید.