بیشتر ما جزئی از چهره یا ظاهرمان را دوست نداریم مثلا بینی عقابی، لبخند نامتقارن، چشمان بسیار بزرگ یا بسیار کوچکی داریم و با اینکه این نواقص ممکن است باعث نگرانی ما شوند اما زندگی روزمره مان را تحت تاثیر قرار نمی دهند.
اما افرادی که از اختلال خود زشت انگاری ((BDD)Body Dysmorphic Disorder) رنج می برند، روزانه چندین ساعت به نقص و کاستی خود می اندیشند. (چه این نقص واقعی باشد و چه ساخته ذهن آنها باشد). آنها قادر به کنترل افکار منفی خود نیستند و حرف افرادی را که می گویند آنها زیبا هستند را باور نمی کنند.
اختلال خود زشت انگاری چیست؟
اختلال خود زشت انگاری یا دیسمورفوفوبیا(Dysmorphophobia) یک بیماری رایج است که حدود 1.7 تا 2.4 درصد افراد جامعه به آن مبتلا هستند که در این آمار تعداد مبتلایان مرد و زن تقریبا برابر است. این اختلال معمولا در نوجوانی بروز پیدا می کند و بیمار نه تنها با اندیشیدن دقیق به نقصی که معمولا به سختی توسط دیگران دیده می شود یا به طور کلی ساخته ذهن اوست قابل تشخیص است بلکه به بررسی وسواسی نقص خود می پردازد (مثلا زمان زیادی را جلوی آینه تلف می کند) و سعی می کند طوری رفتار کند که تا حد ممکن از بروز آن نقص جلوگیری کند یا آن را به دلیل ترس از ترد شدن توسط اجتماع مخفی نگه دارد ( مثلا نقص خود را با آرایش یا قسمتی از لباس می پوشاند). با اینکه بیشتر افراد ممکن است از نقص فیزیکی واقعی یا ساختگی در بدن خود رنج ببرند اما بیماران خود زشت انگار ساعت ها خود را با فکر به آن نقص آزار روحی می دهند و برای پنهان کردن آن دست به اقدامات سخت و سنگینی می زنند بنابراین دیگران متوجه آن نقص نمی شوند و در آخر برای حذف آن نقص زیر تیغ جراحی های زیبایی می روند که اغلب از نتیجه جراحی نیز ناراضی خواهند بود. اجزایی از بدن که بیماران خود زشت انگار غالبا نقص تلقی می کنند عبارت است از: موها، پوست، معده، بینی یا گونه. با این حال این لیست جامع نیست و هر نقطه ای از بدن این بیماران می تواند برایشان به منزله ی نقص و کاستی باشد.
علائم بیماری خود زشت انگاری
در صورت داشتن علائم زیر شما یک خود زشت انگار هستید:
- نگرانی بیش از حد درباره نقطه ی خاصی از بدن (خصوصا جزئی از چهره)
- زمان زیادی را صرف مقایسه ی ظاهر خود با دیگران کردن
- نگاه کردن بسیار در آینه و یا برعکس. دوری از هر آینه ای برای جلوگیری از دیدن خود
- تلاش بسیار برای پوشاندن نقص ها. به عنوان مثال زمان زیادی را صرف شانه زدن موها یا آرایش صورت و انتخاب لباس می کنید.
- کندن پوست برای نرم تر شدن آن
بیماری خود زشت انگاری می تواند زندگی روزمره تان را از جمله کار، زندگی اجتماعی و روابطتان را تحت تاثیر قرار دهد. همچنین این بیماری می تواند منجر به افسردگی، آسیب به خود و حتی اقدام به خودکشی شود.
علل بیماری خود زشت انگاری چیست؟
علت اصلی این بیماری هنوز مشخص نیست اما فرضیه ای در اینباره ارائه شده است که می گوید اختلال خود زشت انگاری مربوط به مشکلی در اندازه یا عملکرد قسمتی از مغز است که وظیفه ی پردازش اطلاعات ظاهری انسان را بر عهده دارد. اغلب افرادی که مشکلات روانی دیگری مانند افسردگی و اضطراب دارند به خود زشت انگاری مبتلا می شوند و این حقیقت می تواند از این فرضیه که اختلال خود زشت انگاری پایه و اساس ذهنی دارد حمایت کند.
عوامل دیگری که می توانند بر بروز یا تشدید بیماری خود زشت انگاری تاثیر بگذارند عبارتند از :
- تجربه ی ضربه ی روحی یا مشکلات عاطفی در دوران کودکی
- کمبود اعتماد به نفس
- مورد انتقاد قرار گرفتن توسط والدین یا دیگران (از نظر ظاهری)
- فشار از سمت همسالان و جامعه ای که ظاهر فیزیکی و زیبایی را ارزش تلقی می کنند می تواند تاثیر به سزایی بر اختلال خود زشت انگاری داشته باشد.
بیماری خود زشت انگاری چگونه تشخیص داده می شود؟
از بیماری خود زشت انگاری در کتابچه ی راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی به عنوان نوعی اختلال وسواس فکری_عملی (OCD(Obsessive compulsive disorder)) و اختلالات مربوط به آن نام برده شده است.
خود زشت انگاری اغلب به اشتباه، اضطراب اجتماعی و یا اختلالات روانی دیگر تشخیص داده می شود که البته بیشتر افراد خود زشت انگار از اضطراب و اختلالات دیگر نیز رنج می برند.
همانطور که قبل تر اشاره شد، افراد مبتلا به این بیماری ساعت ها درباره نقص خود می اندیشند و ممکن است رفتار هایی مانند کندن پوست، تعویض مکرر لباس یا نگاه کردن مداوم در آینه داشته باشند. این افراد معمولا به دلیل وسواس خود به نقص شان قادر نیستد عملکرد مناسبی داشته باشند. در صورتی که وزن بدن این افراد نقص به حساب آید، ابتدا می بایست اختلالات تغذیه ای را حل کرد. البته برخی افراد همزمان با بیماری خود زشت انگاری به اختلالات تغذیه ای نیز دچار هستند.
درمان اختلال خود زشت انگاری
درمان بیماری خود زشت انگاری اغلب شامل درمان های رفتار شناختی و مصرف دارو می باشد.
درمان های رفتار شناختی
درمان های رفتار شناختی از طریق موارد زیر می تواند به درمان بیماری خود زشت انگاری کمک کند :
- کمک به یادگیری اینکه چگونه افکار منفی و رفتار و واکنش های احساسی می توانند به مرور زمان مانع از بین رفتن مشکل شوند.
- به چالش کشیدن خودکار افکار منفی درباره ی تصویری که از خودتان در ذهن دارید و یادگیری روشی واقعی تر و انعطاف پذیر تر برای اندیشیدن
- یادگیری راه های جایگزین انگیزشی برای کمک به کاهش نگاه کردن به آینه برای بازبینی و اطمینان مجدد از ظاهر خود.
- آموزش رفتار های دیگر برای افزایش سلامت روانی بیمار
بیمار و روانشناس می توانند درباره ی اهداف درمان صحبت کنند و برنامه ی درمانی خاصی را برای بیمار تنظیم کنند تا از این طریق مهارت ارتباط برقرار کردن در بیمار تقویت شود.
مصرف دارو
با اینکه هنوز هیچ دارویی برای درمان اختلال خود زشت انگاری توسط سازمان غذا و دارو تایید نشده است اما داروهایی که برای درمان اختلالات روانی دیگر مانند افسردگی تجویز می شوند می توانند مورد استفاده قرار بگیرند.
بازدارنده های بازجذب سروتین
به دلیل آنکه به نظر می رسد اختلال خود زشت انگاری از مشکلات سروتونین شیمیایی مغز نشئت می گیرد، ممکن است برای بیمار دارو های بازدارنده ی بازجذب سروتونین تجویز شود. این دارو برای درمان خود زشت انگاری موثر تر از دیگر دارو های ضد افسردگی می باشد و می تواند به کنترل وسواس و رفتار های مکرر بیمار کمک کند.
دیگر داروها
در برخی موارد ممکن است بر اساس علائم بیمار، دارو های دیگری نیز می توانند در کنار بازدارنده های بازجذب سروتین، برای وی مفید واقع شوند.
بستری شدن
در برخی موارد علائم بیماری در بیمار آنقدر شدید است که نیاز به بستری شدن در بخش اعصاب و روان دارد. این نوع درمان تنها زمانی توصیه می شود که بیمار قادر نباشد وظایف و کارهای روزانه ی خود را انجام دهد و یا در خطر آسیب رساندن به خود باشد.
آیا راه حل اختلال خود زشت انگاری جراحی های زیبایی است؟
از آنجایی که بیماران خود زشت انگار فکر می کنند که مشکلی در چهره یا بدن خود دارند، روی آوردن اغلب آنها به جراحی های زیبایی جای تعجب ندارد.
بیشترین آمار اختلال خود زشت انگاری در میان افرادی یافت شده است که به دنبال خدمات زیبایی مانند جراحی های پلاستیک، کلینیک های تخصصی پوست و مو و دندانپزشکی ترمیمی زیبایی هستند. تحقیقی در این زمینه صورت گرفته است که نشان می دهد بیش از 70 درصد افرادی که از اختلال خود زشت انگاری رنج می برند، به دنبال جراحی های زیبایی هستند و نیمی از آنها نیز این جراحی ها را انجام می دهند.
تاثیر جراحی های زیبایی روی بیماری خود زشت انگاری
بیشتر بیماران خود زشت انگار پس از جراحی های زیبایی نیز از ظاهر خود راضی نیستند. در میان 200 نمونه بیمار خود زشت انگار که جراحی های زیبایی داشتند، نتیجه ی جراحی نتوانسته است هیچ تغییری در شدت بیماری شان داشته باشد. در نمونه ی دیگر از بیماران خود زشت انگار که از جراحی های زیبایی تهاجمی استفاده کرده اند، 25 درصد آنها رضایت نسبی طولانی مدت تری نسبت به عضو درمان شده دارند اما تنها 2.3 درصد از جراحی های تهاجمی زیبایی منجر به بهبود طولانی مدت کل علائم بیماری خود زشت انگاری می شوند.
مطالعه روی بیماران پوست و مو که دچار اختلال خود زشت انگاری نیز هستند نشان می دهد که بدن شان اغلب به درمان های پوست و مو جواب نمی دهد و از درمان ناراضی هستند. به علاوه مشاهدات آزمایشگاهی نشان می دهند که پس از جراحی های زیبایی ممکن است بیمار نسبت به قسمت دیگری از بدن خود احساس نقص کند. پس از جراحی های زیبایی علائم بیماری خود زشت انگاری در برخی از بیماران تشدید می شود.
یکی از زمینه های نگرانی در بیماران خود زشت انگاری که به دنبال جراحی های زیبایی هستند، احتمال خودکشی و رفتار های خشونت آمیز می باشد. آمار خود کشی در بیماران خود زشت انگار بسیار بالا می باشد که این آمار شامل تلاش برای خودکشی و همچنین فکر به خودکشی می باشد. در برخی موارد افراد خود زشت انگار پس از جراحی های زیبایی دچار افسردگی می شوند زیرا بر این باورند که نقص یا کاستی شان بهبود چندانی پیدا نکرده یا حتی بدتر شده است.
با اینکه مطالعات کمی در زمینه ی رابطه ی جراحی های زیبایی و احتمال خودکشی انجام شده است، اما تحقیقات روی زنانی که جراحی پروتز سینه انجام داده اند نشان می دهد که آمار خودکشی این دسته 2 تا 3 برابر بیش از آمار خودکشی در مردم عادی است. بالا بودن آمار خودکشی می تواند به علت اختلالات روانی خود زشت انگاری باشد البته رابطه ی مستقیم آنها ثابت نشده است. به علاوه احتمال رفتار های خشونت آمیز علیه جراحان زیبایی افزایش یافته است. مطالعه ای در این باره نشان می دهد که 2 درصد از جراحان زیبایی توسط بیماران خود زشت انگار تهدید فیزیکی می شوند.